ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ

     Στη σελίδα αυτή προτείνεται ένας δίσκος, που θα κυκλοφορήσει μέσα στους ερχόμενους μήνες, με τις μουσικές όλων των παραδοσιακών χορών της Κρήτης.  Κάθε μια από τις μελωδίες αυτές αποδίδεται με τα όργανα εκείνα που παραδοσιακά επικρατούσαν στον τόπο που διαμορφώθηκε ο κάθε χορός και οι ηχογραφήσεις έγιναν από μουσικούς που γεννήθηκαν στις περιοχές αυτές και διαθέτουν πλούσια βιωματική εμπειρία στους τοπικούς χορούς τους, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η αυθεντικότητα των εκτελέσεων.  Παράλληλα, προβάλλεται η πλουσιότατη οργανική μουσική κληρονομιά της Κρήτης, που τις τελευταίες δεκαετίες έχει περιορισθεί κυρίως στη λύρα και το λαούτο, αλλά και το ξεχωριστό μουσικό ύφος επί μέρους περιοχών του νησιού.  Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της προσπάθειας αυτής ήταν η σχολαστική τήρηση των μέτρων των μουσικών φράσεων, για να υπάρχει, όπου απαιτείται, αντιστοίχηση με τον τυπικό βηματισμό του χορού.  Κάθε ηχογράφημα, λοιπόν, είναι κατάλληλο για να χορευτεί, δηλαδή αποτελεί χρήσιμο «εγχειρίδιο» για τον κάθε γνώστη, χορευτή ή χοροδιδάσκαλο των κρητικών χορών, ανάγκη που δεν μπορούσε να ικανοποιήσει στο βαθμό αυτό η μέχρι τώρα δισκογραφία.  Για να επιτευχθεί αυτό, όλοι οι χοροί εκτελούντο μπροστά στους μουσικούς κατά την ώρα της ηχογράφησης από μικρή ομάδα χορευτών.  Κατ’ αυτήν την έννοια ο δίσκος αυτός καθίσταται μοναδικός.  Η προετοιμασία του ήταν επίπονη και για έναν άλλο λόγο. Πολλοί από τους χορούς αυτούς τείνουν να ξεχαστούν  ή έχουν παραποιηθεί.  Έπρεπε λοιπόν να διασταυρωθούν πολλές πηγές για την ακριβή παρουσίασή τους και όλοι οι συντελεστές να έχουν πλήρη γνώση και της μουσικής και του βηματισμού του κάθε χορού.

ΤΙΤΛΟΣ:  ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

ΈΚΔΟΣΗ:  ΠΑΓΚΡΗΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΑΜΕΡΙΚΗΣ – ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Έρευνα, κείμενα:  Ιωάννης Θεμ. Τσουχλαράκης.

Μουσική και καλλιτεχνική επιμέλεια:  Ι. Θ. Τσουχλαράκης – Γ. Κωνστάντζος

Στην παρουσίαση ακολουθείται μια σειρά από τη Δυτική Κρήτη προς την Ανατολική.  Στοιχεία σχετικά με το ιστορικό των χορών, θα πρέπει να αναζητηθούν στη σελίδα Οι Χοροί της Κρήτης.  Οι αναφορές εδώ περιορίζονται μόνο σε μερικά τεχνικά στοιχεία καθώς και στα ονόματα των εκτελεστών.

1.  Χανιώτικος συρτός:  Ο χορός έχει μουσικό μέτρο 2/4 και έντεκα βήματα και χορεύεται από άνδρες και γυναίκες.  Ηχογραφήθηκε σειρά τριών σκοπών:

α. «Χαλεπιανός» του Νικολάου Κατσούλη ή Κουφιανού,  β. «Παραλλαγή του Σελινιώτικου» του Ιωάννη Βουράκη και γ. «Ακολουθία της Συντέκνισσας» του Ιωάννη Αντωνογιαννάκη ή Μαντζουράνα.  Βιολί: Θοδωρής Πολυχρονάκης. Λαγούτα: Στέλιος Λαϊνάκης και Πέτρος Καρμπαδάκης.

2.  Πεντοζάλι:  Βιολί: Χρήστος Χαρχαλάκης.  Λαγούτα: Πέτρος Καρμπαδάκης και Παναγιώτης Μπαχτής.

3.  Ρόδο: Γυναικείος χορός, παλαιότερα μικτός.  Οι χορεύτριες πιάνονται από τις παλάμες στο ύψος των ώμων και σχηματίζουν ημικύκλιο.  Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4 και τα βήματά του δεκαεπτά.  Βιολί: Θοδωρής Πολυχρονάκης. Λαγούτα: Στέλιος Λαϊνάκης και Πέτρος Καρμπαδάκης.

4.  Γιτσικιά σούστα: Ανδρικός χορός.  Λέγεται και Ρουματιανή επειδή μέχρι πριν μερικές δεκαετίες χορευόταν μόνο στα Παλαιά Ρούματα Χανίων.  Ο χορός έχει λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων (με λυγισμένους τους αγκώνες) μέτρο 2/4 και 6 βήματα.  Βιολί: Μιχάλης Λουφαρδάκης. Λαγούτα: Στέλιος Λαϊνάκης και Πέτρος Καρμπαδάκης.

5.  Ρεθεμνιώτικες κοντυλιές.  Είναι η μουσική που συνοδεύει το Σιγανό χορό της Κεντρικής Κρήτης.  Σήμερα χορεύεται από άνδρες και γυναίκες.  Ο χορός έχει μέτρο 2/4 και 8 βήματα.  Ασκομπαντούρα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Γιώργος Κουτρουμπάκης και Γιώργος Αναστασιάδης.

6.  Ρεθεμνιώτικη σούστα: Ξεκινάει σαν κύκλιος χορός, με εναλλάξ άνδρες και γυναίκες.  Αφού χορέψουν ένα κύκλο χωρίζονται σε δύο ομάδες (ανδρών και γυναικών) η μια απέναντι από την άλλη.  Στη συνέχεια οι άνδρες πλησιάζουν τις γυναίκες και μεταξύ τους αναπτύσσεται ένας, γεμάτος συμβολισμούς, χορευτικός διάλογος, αρχικά σε παράλληλη διάταξη και εν συνεχεία σε ελεύθερη.  Ο χορός έχει μέτρο 2/4 και 6 βήματα.  Λύρα με γερακοκούδουνα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Γιώργος Κουτρουμπάκης και Γιώργος Αναστασιάδης.

7.  Ρεθεμνιώτικα συρτά: Αν και η καταγωγή των συρτών ξεκινάει από τα Χανιά, η μεγάλη διάδοσή τους σε όλη την Κρήτη από τα μέσα του 20^ου  αιώνα, δημιούργησε πολλές τοπικές διασκευές από επώνυμους δημιουργούς.  Η ταυτόχρονη ανάπτυξη και της δισκογραφίας αποτύπωσε πολλές από αυτές τις παραλλαγές κατοχυρώνοντας τις στο όνομά των νεότερων εκτελεστών, ενώ σπάνια αναφέρονται οι πραγματικοί συνθέτες των πρωτοτύπων σκοπών.  Ηχογραφήσαμε μια σειρά τριών σκοπών που είναι γνωστοί ως:  α. «Χίλιες καρδιές», β. «Ωσάν το έρημο πουλί» (που πρωτοπαίχθηκαν από το Θανάση Σκορδαλό) και γ. «Γαβαλοχωριανός», γνωστός και ως  «Αποκορωνιώτικος» ή  «Τάσσω σου Παναγία μου», κατά τους Αποκορωνιώτες, ή «Συρτός της νύχτας», σύνθεση που αποδίδεται στον Αντώνη Τριανταφυλλάκη ή Κιώρο (αρχές του 19^ου  αιώνα).  Λύρα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Γιώργος Κουτρουμπάκης και Γιώργος Αναστασιάδης.

8.  Κουτσαμπαδιανός: Παραλλαγή του πεντοζαλιού.  Χορεύεται μόνο από άνδρες σε κύκλο, με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων (με λυγισμένους τους αγκώνες) και σε μέτρο 2/4.  Λύρα με γερακοκούδουνα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Γιώργος Κουτρουμπάκης και Γιώργος Αναστασιάδης.

9.  Αγιοβασιλειώτικες κοντυλιές: Πρόκειται για κοντυλιές του Σιγανού χορού Κεντρικής Κρήτης που παίζονται στην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης.  Λύρα με γερακοκούδουνα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Γιώργος Κουτρουμπάκης και Γιώργος Αναστασιάδης.

10.  Πηδηχτός Μυλοποτάμου: Τα τελευταία χρόνια λέγεται και «Ανωγειανός πηδηχτός» ή «Ανωγειανή σούστα» επειδή προβλήθηκε ιδιαίτερα από τους καλλιτέχνες των Ανωγείων.  Οι χορευτές πιάνονται σταυρωτά και χορεύουν σε κύκλο.  Τα μουσικά μέτρα είναι των 2/4.  Λύρα με γερακοκούδουνα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Μαντολίνο: Γιώργος Κουτρουμπάκης. Λαγούτο: Γιώργος Αναστασιάδης.

11.  Τριζάλης.  Γυναικείος  κύκλιος χορός, με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων (με λυγισμένους τους αγκώνες).  Το μουσικό μέτρο είναι των 2/4 και οι κινήσεις ολοκληρώνονται στα επτά βήματα.  Λύρα με γερακοκούδουνα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Παναγιώτης Μπαχτής και Γιώργος Αναστασιάδης.

12.  Μικρό - Μικράκι.  Σήμερα εκτελείται κυρίως από γυναίκες σε κύκλο, με λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων.  Το μουσικό μέτρο είναι των 2/4 και οι κινήσεις ολοκληρώνονται στα 18 βήματα.  Λύρα με γερακοκούδουνα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Γιώργος Κουτρουμπάκης και Γιώργος Αναστασιάδης.

13.  Λαζότης.  Αποκριάτικος κύκλιος χορός που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες πιασμένους από τις παλάμες  (με λυγισμένους τους αγκώνες).  Το μουσικό μέτρο του είναι των 2/4 και τα βήματα οκτώ. Μπαντούρα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Γιώργος Κουτρουμπάκης και Γιώργος Αναστασιάδης.

14.  Απανωμερίτης.  Παλαιότερα μικτός χορός, στις μέρες μας εκτελείται από γυναίκες σε κύκλο.  Οι χορεύτριες πιάνονται από τις παλάμες με τα χέρια κάτω.  Το μουσικό μέτρο είναι των 2/4 και τα βήματα δέκα. Λύρα με γερακοκούδουνα: Αλέξανδρος Παπαδάκης. Λαγούτα: Γιώργος Κουτρουμπάκης και Γιώργος Αναστασιάδης.

15.  Μαλεβιζώτης.  Λέγεται και «Καστρινός Πηδηκτός».  Χορεύεται σε κύκλο από άνδρες και γυναίκες πιασμένους από τις παλάμες, στο ύψος των ώμων (με τους αγκώνες λυγισμένους).  Τα μουσικά μέτρα είναι των 2/4 και τα βήματα δεκάξι.  Σύγχρονη λύρα: Αστρινός Ζαχαριουδάκης. Λαγούτο: Πέτρος Καρμπαδάκης.

16.  Ξενομπασάρης:  Είδος σιγανού χορού με 6 βήματα σε μουσικό μέτρο 2/4 που βηματικά και μουσικά μοιάζει με τον τοπικό σκοπό «Μανά», έκφραση του σιγανού Ανατολικής Κρήτης.  Άνδρες και γυναίκες πιάνονται χιαστί και χορεύουν σε κύκλο.  Βιολί: Βαγγέλης Βαρδάκης. Κιθάρα: Αντώνης Μπαριταντωνάκης.

Ξενομπασαρικάκι μου, ξενομπασάρικό μου,

σγουρό μελαχροινάκι μου, και να ‘σουνε δικό μου.

Λάμπει το προσωπάκι σου σαν  τσ’ εκκλησάς το δίσκο

κι ολημερίς να σε θωρώ, ψεγάδι δεν σου βρίσκω.

Αγγελοκαμωμένη μου και λαμπαδοχυτή μου

και μορφωνιά τση μάνας σου και να ‘σουνε δική μου.

Δυο μαυρομάτες αγαπώ, κι οι δυο καστανομάλλες,

η μια ‘πό τη Γεράπετρο κι η άλλη ‘πό τσι Μάλλες.

17.  Αγκαλιαστός.  Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες.  Είναι περπατητός χορός και η τέλεσή του αποσκοπεί στο να ακουστούν μαντινάδες από τους συμμετέχοντες.  Το «αγκάλιασμα» γίνεται μέσα από μια περίπλοκη διαδικασία, που περιλαμβάνει στην αρχή πορεία φουρκέτας και κατόπιν κύκλου.  Βιολί: Βαγγέλης Βαρδάκης. Κιθάρα: Αντώνης Μπαριταντωνάκης.

Αγκαλιαστό να κάμουμε, κι έλα ν’ αγκαλιαστούμε

και βάστα και στη χέρα σου ρόδο να μυριστούμε.

Ποιος κρίνος ωραιότατος σού ‘δωσε τσι ασπράδες

και ποια μηλιά δροσομηλιά τσι ροδοκοκκινάδες.

Βασιλικέ, που δεν μπορείς χωρίς νερό να ζήσεις

όποιος ζητήξει μυρωδιά να μην του τη στερήσεις.

Σαν το διαμάντι καθαρό είναι το πρόσωπό σου

κι αστράφτει η κάθε σου ματιά μεσ’ το χαμόγελό σου.

18.  Πρινιώτης: Πρόκειται για τη μία από τις δύο γνωστές μελωδίες του Μπρα(ϊ)μιανού-Πρινιώτη που χορεύεται με διάφορες παραλλαγές στην ευρύτερη περιοχή του Λασιθίου.  Βιολί: Βαγγέλης Βαρδάκης. Κιθάρα: Αντώνης Μπαριταντωνάκης.

Άλλό χορό δε ‘ρέγομαι ωσάν τον πρινιωτάκη

που κάνει τρία ζάλα μπρός κι ένα γυρισματάκι.

Όχι άλλο σαν εγύρισε ο νους σου σαν ανέμη,

εμένα μια μελαχροινή στέκει και μ’ ανημένει.

Μα μη θαρείς κι αν μ’ αρνηθείς να πέσω να ποθάνω;

καρνάδα βιόλα θα γενώ να σ’ αποκουζουλάνω.

Σα θέλεις Άη Γιαννη μου να σ’ άφτω τα κεριά σου

κάνε με γειτονόπουλο με τη γειτόνισσα σου.

19.  Ζερβόδεξος.  Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με τον ένα πίσω από τον άλλον, στην αρχή σε κύκλο και μετά σε ελεύθερη πορεία.  Το ιδιόμορφο κράτημά του γίνεται με τη βοήθεια μαντηλιού.  Έτσι οι χορευτές τεντώνουν το αριστερό χέρι και πιάνουν του δεξί χέρι του μπροστινού (μπροστά από τον δεξιό ώμο).  Έχει 6 βήματα και το μουσικό μέτρο είναι 2/4.  Βιολί: Βαγγέλης Βαρδάκης. Κιθάρα: Αντώνης Μπαριταντωνάκης.

20.  Ιεραπετρίτικος πηδηχτός.  Αστική παραλλαγή του Λασιθιώτικου πηδηκτού που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο με λαβή από τις παλάμες, στο ύψος των ώμων (με τους αγκώνες λυγισμένους).  Έχει μουσικό μέτρο 2/4 και 14 βήματα.  Βιολί: Βαγγέλης Βαρδάκης.  Κιθάρα: Αντώνης Μπαριταντωνάκης.

21.  Στειακός πηδηχτός: Μια ακόμα αστική παραλλαγή του Λασιθιώτικου πηδηκτού.  Βιολί: Στέλιος Μανουσάκης. Κιθάρα: Νίκος Αυγουστινάκης.

22.  Καντιότα: Το Αρχείο Ελληνικής Μουσικής στις έρευνές του για τις μουσικές καταγραφές περιηγητών του ελληνικού χώρου, ανακάλυψε και την μουσική του κρητικού αυτού χορού σε καταγραφή του, διάσημου στην εποχή του, Άγγλου αρπιστή Edward Jones που την περιέλαβε στο βιβλίο του Lyric Airs, London 1804. Ηχογραφήθηκε, με το ύφος της εποχής της, από τον Κυριάκο Γκουβέντα στο βιολί και τον Στέλιο Κατσιάνη στο λαούτο.  Μπορούμε εύκολα να διακρίνομε τις ομοιότητές της μελωδίας με διάφορες μουσικές φράσεις που σώζονται ακόμα και σήμερα στην Ανατολική Κρήτη, ενσωματωμένες σε τοπικές κοντυλιές. Γι αυτόν άλλωστε το λόγο την συμπεριλάβαμε στην έκδοσή μας μια και ο χορός αυτός δεν χορεύεται πια στην Κρήτη, τουλάχιστον στην ιστορική λαβυρινθιακή μορφή του.

Φωτογραφία εξωφύλλου:  Ιωάννης Θεμ. Τσουχλαράκης.

Χορεύει η«Παραδοσιακή Κρητική Παρέα» με τους

Αντ. Βεντούρη,

Μαν. Οικονομάκη,

Θοδωρή Τσούτη,

Αντώνη Λουτσέτη και Γιώργο Σαρτζετάκη,

που φορούν φορεσιές, μαχαίρια και καδένες οι οποίες είναι χειροποίητες,

ακριβή αντίγραφα των γνήσιων.